kidneyinfolk To educate people on kidney related issues.
Related Articles
අද අපි කතා කරන්න යන්නේ සමාජයේ, විශේෂයෙන්ම තරුණ පරම්පරාව අතරේ සීඝ්‍රයෙන් පැතිර යන භයානක මත්ද්‍රව්‍යයක් ගැන. ඒ තමයි “මෙතඇම්ෆිටමින්” (Methamphetamine), නැත්නම් ඔයාලා කවුරුත් වගේ අහලා ඇති “අයිස්” (Ice) කියන නමින් හඳුන්වන මත්ද්‍රව්‍යය. මේකේ තියෙන භයානකකම, ඇඟට, විශේෂයෙන්ම අපේ මොළේට වෙන හානිය, සහ මේ උවදුරෙන් ගැලවෙන්නෙ කොහොමද කියන එක ගැන පැහැදිලි අවබෝධයක් ලබාදීම තමයි මේ ලිපියේ අරමුණ. මේක හරියට මම ඔයාට කතාවක් කියනවා වගේ, ප්‍රශ්න උත්තර විදිහට කතා කරමු.
🧪 මොකක්ද මේ මෙතඇම්ෆිටමින් (“අයිස්” / Meth) කියන්නේ?
සරලවම කිව්වොත්, මෙතඇම්ෆිටමින් කියන්නේ උත්තේජකයක් (stimulant). ඒ කියන්නේ මේක පාවිච්චි කරාම කෙනෙක්ව එකපාරටම අවදියෙන් තියන්න, මහන්සියක් නැතුව දිගටම වැඩ කරන්න, නිදිමත අඩු කරන්න උදව් වෙනවා වගේ බොරු හැඟීමක් දෙන දෙයක්. හැබැයි මේ “උදව්ව” එන්නේ හිතාගන්නවත් බැරි තරම් ලොකු විනාශයක් එක්ක.
මේ මත්ද්‍රව්‍ය පෙති විදිහට, කුඩු විදිහට, එහෙමත් නැත්නම් කැට වගේ තියෙන ස්ඵටික (chunky crystals) විදිහට එනවා. අන්න ඒ ස්ඵටික වලට තමයි ගොඩක් වෙලාවට “අයිස්” (Ice) හෙවත් “ක්‍රිස්ටල් මෙත්” (crystal meth) කියන්නේ. මේ “අයිස්” කියන වර්ගය තරුණ අය අතරේ, විශේෂයෙන්ම නිතර පාටිවලට, dance club වලට යන අය අතරේ ජනප්‍රිය වෙලා තියෙනවා කියලා ඔයාලා අහලත් ඇති. ඒකට හේතුව තමයි ඒකෙන් ලැබෙනවා කියන තාවකාලික උත්තේජනය.
🗣️ “අයිස්” වලට කියන තවත් නම් මොනවද?
මේ මත්ද්‍රව්‍යයට එක එක නම් පාවිච්චි වෙනවා. සමහරවිට ඔයාලා මේ නම් අහලත් ඇති. ඒ ගැන දැනගෙන ඉන්න එක වැදගත්, මොකද කවුරුහරි මේ නම් වලින් කතා කරද්දී ඔයාට තේරුම් ගන්න පුළුවන් වෙන්න ඕන මේ කියන්නේ මොන වගේ භයානක දෙයක් ගැනද කියලා.
ස්පීඩ් (speed)
අපර්ස් (uppers)
මෙත් (meth)
ක්‍රිස්ටල් මෙත් (crystal meth)
චෝක් (chalk)
අයිස් (ice)
ග්ලාස් (glass)
ක්‍රිස්මස් ට්‍රී (Christmas tree)
ක්‍රෑන්ක් (crank) – විශේෂයෙන්ම ශිරාගත කරනකොට (inject කරනකොට) මේ නම පාවිච්චි වෙනවා.
මේ වගේ විවිධ නම් වලින් මේ මත්ද්‍රව්‍යය හඳුන්වනවා. නම මොකක් වුණත්, මේකෙන් වෙන හානිය නම් එකයි.
➡️ කොහොමද මිනිස්සු “අයිස්” පාවිච්චි කරන්නේ?
“අයිස්” පාවිච්චි කරන ක්‍රම කීපයක්ම තියෙනවා. ඒ හැම ක්‍රමයක්ම එක වගේ භයානකයි.
ගිලීම මගින් (Swallowed): පෙති විදිහට තියෙන ඒවා ගිලිනවා.
ආඝ්‍රහණය කිරීම මගින් (Inhaled/Snorted): කුඩු විදිහට තියෙන ඒවා නාසයෙන් උරනවා. මේකට “බම්පින්” (bumping) කියලත් සමහරු කියනවා.
දුම් පානය කිරීම මගින් (Smoked): “අයිස්” ස්ඵටික රත් කරලා ඒකෙන් එන දුම උරනවා.
ශිරාගත කිරීම මගින් (Injected): දියකරගත්තු මත්ද්‍රව්‍යය ඉන්ජෙක්ෂන් එකක් මගින් කෙලින්ම නහර වලට විදිනවා.
මේ කුමන ක්‍රමයට පාවිච්චි කළත්, ප්‍රතිඵලය වෙන්නේ ශරීරයට සහ මනසට බරපතල හානි සිදුවීම.
🧠 “අයිස්” පාවිච්චි කලාම ඇඟට මොකද වෙන්නේ?
මෙන්න මේක තමයි අපි හරියටම තේරුම් ගන්න ඕන කාරණය. “අයිස්” වලින් ලැබෙනවා කියන තාවකාලික සතුටට වඩා අති විශාල විනාශයක් ශරීරයටත්, මනසටත්, මුළු ජීවිතේටමත් වෙනවා.
💥 මොළේ ඇතුළේ “අයිස්” කරන සෙල්ලම: “හයි” එක සහ විනාශයේ ආරම්භය
අපේ මොළේ කියන්නේ හරිම සංකීර්ණ, පුදුමසහගත තැනක්. ඒකේ අපේ හැඟීම්, සිතුවිලි, ක්‍රියාවන් පාලනය කරනවා ස්නායු සම්ප්‍රේෂක (neurotransmitters) කියලා රසායනික පණිවිඩකාරයෝ ජාලයක්. හිතන්නකෝ මේ පණිවිඩකාරයෝ හරියට පොඩි තැපැල්කරුවෝ වගේ, මොළේ එක තැනකින් තව තැනකට පණිවිඩ අරගෙන යනවා.
මේ අතරින් ඩොපමයින් (Dopamine) කියන්නේ අපේ “සතුට සහ තෘප්තිය පිළිබඳ පණිවිඩකාරයා”. අපි කැමති දෙයක් කරද්දී, ජයග්‍රහණයක් ලබද්දී, රසවත් කෑමක් කද්දී අපිට ඒ සතුටු හැඟීම ඇති කරන්නේ මේ ඩොපමයින් තමයි, මොළේ තියෙන සතුට හා සම්බන්ධ මධ්‍යස්ථාන (reward centers) උත්තේජනය කරලා.
“අයිස්” වගේ මත්ද්‍රව්‍යයක් ශරීරගත වුණාම, මේක කෙලින්ම ගිහින් බලපාන්නේ අන්න ඒ ඩොපමයින් පද්ධතියට. “අයිස්” වලින් කරන්නේ, සාමාන්‍ය විදිහට නිදහස් වෙන ඩොපමයින් ප්‍රමාණයට වඩා අති විශාල ඩොපමයින් ප්‍රමාණයක් (සමහරවිට දහස් ගුණයකින් විතර) එකපාරටම මොළේ පුරා මුදාහරින එක. හරියට ඩොපමයින් ගංවතුරක් වගේ! ඒ විතරක් නෙවෙයි, එහෙම නිදහස් වුණු ඩොපමයින් ආපහු ස්නායු සෛල වලට උරාගන්න (reuptake) තියෙන ක්‍රියාවලියත් “අයිස්” වලින් නවත්වනවා.
ඉතින්, එකපාරටම මේ තරම් විශාල ඩොපමයින් ප්‍රමාණයක් මොළේ ක්‍රියාත්මක වෙද්දී තමයි අර කියන අධික මත්වීම, ප්‍රීතිය, උද්දාමය එහෙම නැත්නම් “හයි” එක (intense high or euphoria) ඇතිවෙන්නේ. ඒ වෙලාවට ලෝකෙම දිනුවා වගේ, පුදුම ශක්තියක් තියෙනවා වගේ, කිසිම ප්‍රශ්නයක් නෑ වගේ හැඟීමක් එනවා. ඒ වගේම, අවදි බව, ශක්තිය පාලනය කරන නොරෙපිනෙෆ්‍රීන් (Norepinephrine) සහ මනෝභාවය පාලනය කරන සෙරටොනින් (Serotonin) කියන අනිත් ස්නායු සම්ප්‍රේෂක පද්ධතිත් “අයිස්” වලින් අක්‍රීය කරනවා, අවුල් කරනවා.
හැබැයි මේ “සෙල්ලම” හරිම භයානකයි. එක දිගට මේ විදිහට මොළේ සෛල (neurons) වලට අධික ලෙස වැඩ දෙද්දී, ඒවාට මේ පීඩනය දරාගන්න බැරුව යනවා.
ස්නායු සෛල වලට හානි වීම (Neurotoxicity): “අයිස්” කියන්නේ ස්නායු සෛල වලට විෂ සහිත දෙයක්. විශේෂයෙන්ම ඩොපමයින් සහ සෙරටොනින් පණිවිඩ ගෙනයන ස්නායු අග්‍ර (nerve terminals) වලට සෘජුවම හානි කරනවා. හරියට වැදගත් පණිවිඩ ගෙනියන තැපැල්කරුවන්ට පහර දෙනවා වගේ.
ඩොපමයින් පද්ධතිය අඩපණ වීම: දිගටම “අයිස්” පාවිච්චි කරද්දී, මොළේට තමන්ගේම ඩොපමයින් නිපදවීමේ හැකියාව අඩු වෙනවා. ඩොපමයින් ප්‍රතිග්‍රාහක (receptors) ගණනත් අඩු වෙනවා. ඒ කියන්නේ “අයිස්” නැතුව සාමාන්‍ය විදිහට සතුටක් ලබන්න තියෙන හැකියාව නැතිවෙලා යනවා. කලින් සතුටු වුණු පොඩි පොඩි දේවල් වලින් (සින්දුවක් අහන එක, යාළුවෙක් එක්ක හිනාවෙන එක) කිසිම ගතියක් නැතිවෙලා, ජීවිතේම හිස් බවක් දැනෙන්න ගන්නවා.
මොළයේ ව්‍යුහයට හානි: දිගුකාලීනව “අයිස්” භාවිතය නිසා මොළයේ මතකය, ඉගෙනීම, හැඟීම් පාලනය කරන කොටස් වලට හානි සිද්ධ වෙනවා. මොළයේ සමහර සෛල මැරීයාම නිසා ඒ කොටස් හැකිළෙන්නත් පුළුවන්. මේක හරියට අපේ පරිගණකයේ hard drive එකට virus එකක් ඇවිත් වැදගත් files delete කරනවා වගේ.
රුධිර නාල වලට හානි: “අයිස්” මගින් මොළයේ සියුම් රුධිර නාල වලට හානි වෙන්න පුළුවන්. මේ නිසා ආඝාත (stroke) තත්ත්වයන් ඇතිවීමේ අවදානම වැඩිවෙනවා.
ඉතින් අර “හයි” එක එන්නේ මොළේ රවට්ටලා, ඒකේ ස්වභාවික ක්‍රියාවලිය අවුල් කරලා. ඒ රැවටීමට ගෙවන්න වෙන මිල තමයි මේ මොළේට වෙන ස්ථිර හානිය.
⚠️ භයානක අතුරු ආබාධ: ඇඟට වෙන දේ
“අයිස්” පාවිච්චි කළාම ක්ෂණිකවම වගේ විවිධ අතුරු ආබාධ ඇතිවෙන්න පුළුවන්. මේවායින් සමහරක් තමයි:
හුස්ම ගැනීමේ වේගය වැඩිවීම (rapid breathing)
හෘද ස්පන්දනය අක්‍රමවත් වීම (irregular heart rate)
රුධිර පීඩනය එකපාරටම ඉහළ යාම (increased blood pressure)
අධික ලෙස දහඩිය දැමීම (sweating)
දැඩි හිසරදය (headaches)
ඇස් පෙනීම බොඳවීම (blurred vision)
කට වියළීම (dry mouth)
ඇඟට දැවිල්ලක් වගේ දැනීම (hot flashes)
කරකැවිල්ල (dizziness)
මේවට අමතරව, “අයිස්” පාවිච්චි කළාම බඩගින්න අඩු වෙනවා, සමහර වෙලාවට බඩගින්නක් දැනෙන්නෙම නැති තරමට නැතිවෙලා යනවා. මේ නිසා සමහරු හිතාගෙන ඉන්නවා ඉක්මනට කෙට්ටු වෙන්න මේක හොඳ ක්‍රමයක් කියලා. ඒත් ඒක හරිම භයානක, වැරදි අදහසක්. උදාහරණයක් විදිහට හිතන්න, තරුණ ළමයෙක්, අපි කියමු එයාගෙ නම කසුන් කියලා. කසුන්ට ඕන වෙනවා එයාගේ යාළුවන් අතරේ ජනප්‍රිය වෙන්න, ටිකක් fit එකේ ඉන්න. එයා අහනවා ‘අයිස්’ ගැහුවම කෙට්ටු වෙනවා, ඇඟටත් පණ එනවා කියලා. ඉතින් එයා ඒක පාවිච්චි කරන්න පටන් ගන්නවා. මුලදී බර ටිකක් අඩු වෙයි, මහන්සියක් නැතුව පාටි වල නටන්නත් පුළුවන් වෙයි. ඒත් ටික දවසක් යද්දී කසුන්ට උඩ කියපු අතුරු ආබාධ ඔක්කොම එන්න පටන් ගන්නවා. එයාගේ හදවත වේගයෙන් ගැහෙනවා, නිතරම ඔළුව රිදෙනවා, ඇස් පේන්නේ බොඳ වෙලා වගේ. අර කෙට්ටු වෙන්න ගිහින් එයා එයාගේ මුළු ඇඟම ලෙඩ කරගන්නවා. අන්න ඒ වගේ භයානක තත්ත්වයකට තමයි මේකෙන් පත් වෙන්නේ.
🦷 “මෙත් මවුත්” (Meth Mouth): දත් වලට වෙන විනාශය
“අයිස්” පාවිච්චි කරන අයට මුහුණ දෙන්න වෙන තවත් බරපතල ප්‍රශ්නයක් තමයි “මෙත් මවුත්” කියන තත්ත්වය. මේකෙදි වෙන්නේ දත් ටික සම්පූර්ණයෙන්ම දිරාපත් වෙලා, විදුරුමස් රෝග හැදිලා, අන්තිමේදී දත් කැබලි කැඩීයාම හෝ සම්පූර්ණයෙන්ම ගැලවී යාම. කට ඇතුළේ තුවාල හැදෙනවා, කතා කරන්න, කෑම කන්න බැරි තරමට වේදනාව එනවා. කෙනෙක්ගේ පෙනුමටත් මේකෙන් ලොකු හානියක් වෙනවා.
⏳ දිගු කාලීන බලපෑම්: ජීවිතේම අවුල්!
“අයිස්” දිගටම පාවිච්චි කරනකොට මොළේට වෙන හානිය හිතාගන්නවත් බැරි තරම්. මේ නිසා:
මතකය දුර්වල වෙනවා, ඉගෙනගන්න දේවල් මතක හිටින්නේ නැතිවෙනවා. හිතන්නකෝ, අපේ මොළේ තියෙන මතක මධ්‍යස්ථානය (memory center) පොඩි පුස්තකාලයක් වගේ. ‘අයිස්’ කියන්නේ ඒ පුස්තකාලෙට ගිනි තියනවා වගේ වැඩක්. සමහර පොත් පිච්චිලාම යනවා (ස්ථිර මතක හානි), සමහර ඒවා හොයාගන්න බැරිව යනවා.
ශරීරයේ චලනයන් පාලනය කරගන්න අමාරු වෙනවා (problems with body movements).
මානසික ස්වභාවය නිතර වෙනස් වෙනවා (mood swings). එක වෙලාවක සතුටින් ඉන්න කෙනා, ඊළඟ මොහොතේ කිසිම හේතුවක් නැතුව කේන්ති ගන්න, දුක් වෙන්න පුළුවන්.
ප්‍රචණ්ඩකාරී හැසිරීම් (violent behavior) ඇතිවෙන්න පුළුවන්. උදාහරණයක් විදිහට, මීට කලින් හරිම සාමකාමීව, අනිත් අයට උදව් කරගෙන හිටපු තරුණියක්, අපි කියමු එයාගේ නම සෙව්වන්දි කියලා. සෙව්වන්දි “අයිස්” වලට ඇබ්බැහි වුණාට පස්සේ, එයාගේ ගෙදර අයත් එක්ක, යාළුවොත් එක්ක නිතරම රණ්ඩු සරුවල් ඇති කරගන්න පටන් ගන්නවා. පොඩි දෙයකටත් කෑ ගහන, අනිත් අයට හිංසා කරන කෙනෙක් බවට පත් වෙන්න පුළුවන්. ඒ කියන්නේ එයාගේ මුළු පෞරුෂයම වෙනස් වෙලා, එයාටත් එයාගේ වටේ ඉන්න අයටත් ජීවිතේ එපා කරවන තත්ත්වයකට පත්වෙනවා.
☠️ වැඩි මාත්‍රාවෙන් මරණය පවා!
“අයිස්” වැඩිපුර මාත්‍රාවකින් (larger doses) ශරීරගත වුණොත්, ඒකෙන් වෙන්න පුළුවන් හානිය මරණය දක්වාම යන්න පුළුවන්.
ශරීර උෂ්ණත්වය අසාමාන්‍ය ලෙස ඉහළ යනවා (dangerously high body temperature).
හිත එකලාසයක් නැතිවෙනවා, කලබලකාරී ස්වභාවයක් ඇතිවෙනවා (confusion).
අත් පා පාලනය කරගන්න බැරුව ගැහෙන්න පටන් ගන්නවා, වලිප්පුව වගේ තත්වයක් (convulsions) ඇතිවෙන්න පුළුවන්.
අවසානයේදී, මේ තත්වයන් උත්සන්න වෙලා මරණය පවා සිදුවෙන්න පුළුවන්.
ඒ නිසා මේක කොයිම වෙලාවකවත් සෙල්ලමටවත් පාවිච්චි කරන්න හොඳ දෙයක් නෙවෙයි.
🤝 උදව්වක් ගන්න පුළුවන් කොහොමද?
මේ වගේ මත්ද්‍රව්‍යයකට ඔයාවත්, ඔයා දන්න කෙනෙක්වත් ඇබ්බැහි වෙලා නම්, මතක තියාගන්න, ඒ තත්ත්වයෙන් ගොඩ එන්න පුළුවන්. කවදාවත් හිතන්න එපා “මට නම් මේකෙන් ගැලවෙන්න බෑ” කියලා. උදව් ඉල්ලන එක ලැජ්ජාවක් නෙවෙයි, ඒක ඔයා ඔයාටම කරගන්න ලොකුම උදව්ව.
ඔයාගේ විශ්වාසවන්ත වෛද්‍යවරයෙක් එක්ක කතා කරන්න. එයාට පුළුවන් ඔයාට අවශ්‍ය වෛද්‍යමය සහ මානසික උපදෙස් ලබා දෙන්න.
ලංකාවේ මේ සම්බන්ධයෙන් උදව් ලබාගන්න පුළුවන් ආයතන තියෙනවා. ජාතික අන්තරායකර ඖෂධ පාලක මණ්ඩලය (National Dangerous Drugs Control Board – NDDCB) (දුරකථන අංකය 1927) වගේ ආයතන හරහා උපදේශන සේවා, පුනරුත්ථාපන වැඩසටහන් ගැන තොරතුරු දැනගන්න පුළුවන්. ඒ වගේම රජයේ රෝහල් වල මානසික සෞඛ්‍ය ඒකක වලින්ද මේ සඳහා සහය ලබාගන්න පුළුවන්.
ඔයාට කතා කරන්න පුළුවන් විශ්වාසවන්ත වැඩිහිටියෙක් (දෙමව්පියෙක්, ගුරුවරයෙක්, පවුලේ ඥාතියෙක්) එක්ක මේ ගැන කතා කරන්න. එයාලට පුළුවන් ඔයාට නිවැරදි මගපෙන්වීමක් ලබාදෙන්න.
මතක තියාගන්න, ඔයා තනිවෙලා නෑ. මේ ප්‍රශ්නෙත් එක්ක සටන් කරන ඔයාට උදව් කරන්න පිරිසක් ඉන්නවා.
අවසාන වශයෙන්…
“අයිස්” කියන්නේ තාවකාලික සතුටක් දීලා, මුළු ජීවිත කාලෙම විනාශ කරන මාරාන්තික උගුලක්. ඒකෙන් ලැබෙන කිසිම දෙයක් වටින්නේ නෑ, ඔයාගේ ජීවිතේට, ඔයාගේ හීන වලට, ඔයාගේ පවුලේ අයට වෙන හානියත් එක්ක බලද්දී.
ඒ නිසා, ඔයාගෙන් මම ඉල්ලන්නේ, මේ වගේ දේවලට කවදාවත් පෙළඹෙන්න එපා. ඔයාගේ ජීවිතේ වටිනවා. ඔයාට කරන්න පුළුවන්, ලඟා කරගන්න පුළුවන් කොයිතරම් දේවල් තියෙනවද! මත්ද්‍රව්‍ය කියන්නේ ඒ හැමදේම නැති කරලා දාන දෙයක්.
ඔයා හරි, ඔයා දන්න කෙනෙක් හරි මේ ප්‍රශ්නෙට මුහුණ දෙනවා නම්, කරුණාකරලා උදව් ඉල්ලන්න. නිවැරදි සහයෝගයත් එක්ක මේ ඇබ්බැහිවීමෙන් මිදෙන්න පුළුවන්. නිරෝගී, සතුටින් පිරුණු ජීවිතයක් ගත කරන්න ඔයාටත් අයිතියක් තියෙනවා.
ඔබ සැමට යහපතක්ම වේවා!
මේ වටිනා තොරතුරු තවත් අයගේ ජීවිත බේරාගැනීමට උපකාරී විය හැකියි. කරුණාකර මෙම ලිපිය ඔබේ මිතුරන්, පවුලේ අය සහ ඔබ සැලකිලිමත් වන සියලු දෙනා සමඟ Facebook හි Share කරගන්න. දැනුවත්බව පැතිරවීමෙන් අපි බොහෝ දෙනෙක්ව මේ විනාශයෙන් ගලවාගනිමු! 🙏
